Τίτλος: Δέπας Αμφικύπελλο από την Τροία
Καλλιτέχνης: Άγνωστος
Είδος: Αγγείο
Χρονολογία: Πρώιμη Εποχή του Χαλκού
Υλικά: Πηλός
Τοποθεσία: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα
Το δέπας αμφικύπελλο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό σχήμα πήλινου αγγείου, το οποίο συναντάται στην αρχαιολογική σκαπάνη, κυρίως σε περιοχές του Αιγαίου. Η ονομασία του προέρχεται από την Ιλιάδα του Ομήρου, όπου περιγράφεται ένα παρόμοιο σκεύος. Το δέπας αμφικύπελλο χαρακτηρίζεται από το ψηλό, κυλινδρικό του σώμα και τις δύο κάθετες, καμπυλωτές λαβές που ξεκινούν από το χείλος και καταλήγουν στη βάση του αγγείου.
Η εμφάνιση αυτού του τύπου αγγείου τοποθετείται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, με τα πρώτα δείγματα να προέρχονται από το Βορειοανατολικό Αιγαίο. Σταδιακά, η χρήση του διαδόθηκε σε ολόκληρο τον Αιγαιακό χώρο, φτάνοντας μέχρι την Καρύα και τη Λυκία. Η ακριβής χρήση του παραμένει ασαφής, αφήνοντας περιθώρια για διάφορες ερμηνείες σχετικά με τη λειτουργία του στην καθημερινή ζωή ή σε τελετουργικά πλαίσια των προϊστορικών κοινωνιών.
Η μελέτη της κεραμικής, συμπεριλαμβανομένων και των αγγείων όπως το δέπας αμφικύπελλο, προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την τεχνολογία, τις κοινωνικές δομές, τις εμπορικές σχέσεις και τις πολιτισμικές ανταλλαγές των κοινωνιών που τα δημιούργησαν. Όπως αναφέρει η Χ. Χαραλαμπίδου, «Όλη η αιγαιακή κεραμική να παρελαύνει μπρος στα μάτια μας και να αγγίζεται με τα χέρια μας…» (Charalambidou, 2021), τονίζοντας τη σημασία της κεραμικής στην κατανόηση του παρελθόντος. Η μελέτη των αγγείων μάς επιτρέπει να “αγγίξουμε” την καθημερινότητα και τις συνήθειες των ανθρώπων που έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν.
Δέπας Αμφικύπελλο: Μορφολογία και Τυπολογία
Το δέπας αμφικύπελλο, ως όρος, περιγράφει έναν συγκεκριμένο τύπο αγγείου που χαρακτηρίζεται από ορισμένα κοινά μορφολογικά γνωρίσματα. Η ονομασία, δανεισμένη από την ομηρική Ιλιάδα, αποδίδεται συμβατικά σε αυτά τα αγγεία, αν και η ακριβής αντιστοιχία με το ομηρικό σκεύος δεν είναι απόλυτα βέβαιη. Ωστόσο, η χρήση του όρου έχει καθιερωθεί στην αρχαιολογική ορολογία για να προσδιορίσει τα αγγεία με τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά.
Το κύριο γνώρισμα του αγγείου είναι το ψηλό, κυλινδρικό σώμα του, το οποίο συχνά στενεύει ελαφρά προς τη βάση. Στοιχείο που προσδίδει την ονομασία του είναι οι δύο λαβές, οι οποίες είναι τοποθετημένες αντικριστά, ξεκινώντας από το χείλος του αγγείου και καμπυλώνοντας προς τα κάτω, για να καταλήξουν στη βάση. Αυτές οι λαβές είναι κάθετες και συχνά έχουν έντονη καμπυλότητα, δημιουργώντας ένα χαρακτηριστικό σχήμα που θυμίζει ανοιχτές αγκάλες. Η κατασκευή τους γινόταν εξ ολοκλήρου από πηλό, ένα υλικό εύπλαστο και διαδεδομένο κατά την Εποχή του Χαλκού. Η ευκολία στην πρόσβαση και επεξεργασία του πηλού τον καθιστούσε ιδανικό για την κατασκευή αγγείων καθημερινής χρήσης, όπως πιθανότατα ήταν και το δέπας αμφικύπελλο. Πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι η αρχαιολογική έρευνα αποκαλύπτει διαρκώς νέα στοιχεία για το παρελθόν. Η μελέτη των αρχαίων αντικειμένων, όπως η κεραμική, είναι μια δυναμική διαδικασία, η οποία απαιτεί συνεχή έρευνα και ερμηνεία. Όπως τονίζει η Ι. Γιαννακοπούλου (Γιαννακοπούλου, 2004), τα ταφικά έθιμα, στα οποία συχνά εντοπίζονται κεραμικά σκεύη, μπορούν να προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες, ακόμα και αν προέρχονται από διαφορετική εποχή.
Η τυπολογία του αγγείου, αν και βασίζεται στα παραπάνω γενικά χαρακτηριστικά, παρουσιάζει ποικιλία. Διαφορές παρατηρούνται στο ύψος και τη διάμετρο του σώματος, στην καμπυλότητα των λαβών, καθώς και στη διακόσμηση. Ορισμένα αγγεία φέρουν εγχάρακτη διακόσμηση, συνήθως γεωμετρικά μοτίβα, ενώ άλλα παραμένουν αδιακόσμητα. Η παρουσία ή η απουσία διακόσμησης, καθώς και το είδος της, μπορούν να υποδηλώνουν χρονολογικές ή τοπικές διαφορές, αλλά και να σχετίζονται με τη χρήση του αγγείου.
Η κατασκευή του αγγείου πιθανότατα γινόταν με τη χρήση τροχού, μιας τεχνολογίας που ήταν ήδη γνωστή κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Η χρήση του τροχού επέτρεπε την κατασκευή συμμετρικών και καλοσχηματισμένων αγγείων, με ομοιόμορφο πάχος τοιχωμάτων. Ωστόσο, η τελική διαμόρφωση των λαβών και η ενδεχόμενη διακόσμηση γίνονταν με το χέρι, προσδίδοντας στο κάθε αγγείο μοναδικά χαρακτηριστικά.
Η Προέλευση και η Διάδοση του Αγγείου
Η αρχαιολογική έρευνα έχει εντοπίσει τα πρώτα δείγματα του αγγείου, γνωστού ως δέπας αμφικύπελλο, στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Η περιοχή αυτή, με τα πολυάριθμα νησιά και τις ακτές της Μικράς Ασίας, αποτελούσε έναν σημαντικό κόμβο πολιτισμικών ανταλλαγών και εμπορικών δραστηριοτήτων κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Η γεωγραφική θέση του ΒΑ Αιγαίου ευνόησε την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και τη δημιουργία ενός δικτύου επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων οικισμών.
Η παρουσία του αγγείου σε αρχαιολογικούς χώρους της Τροίας, της Λήμνου, της Λέσβου και άλλων νησιών, υποδηλώνει ότι η συγκεκριμένη μορφή αγγείου ήταν αρχικά κοινή σε αυτή την περιοχή. Η συγκέντρωση των ευρημάτων σε αυτό το γεωγραφικό πλαίσιο υποστηρίζει την άποψη ότι το ΒΑ Αιγαίο αποτέλεσε το κέντρο προέλευσης και πρωτογενούς παραγωγής του δέπατος αμφικυπέλλου. Από εκεί, μέσω των θαλάσσιων δρόμων, το αγγείο άρχισε να διαδίδεται σταδιακά και σε άλλες περιοχές του Αιγαιακού κόσμου.
Η εξάπλωση του αγγείου δεν περιορίστηκε μόνο στον Αιγαιακό χώρο. Ευρήματα έχουν εντοπιστεί επίσης στην Καρύα και τη Λυκία, περιοχές της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας, γεγονός που καταδεικνύει την ευρύτερη ακτινοβολία του πολιτισμικού αυτού στοιχείου. Η παρουσία του σε απομακρυσμένες γεωγραφικά περιοχές φανερώνει την ύπαρξη εκτεταμένων δικτύων επικοινωνίας και ανταλλαγών. Η κεραμική, ως αντικείμενο σχετικά εύκολο στη μεταφορά, αποτελούσε ιδανικό μέσο για τη διάδοση πολιτισμικών στοιχείων.
Η ακριβής διαδρομή της διάδοσης του αγγείου, καθώς και οι μηχανισμοί που οδήγησαν στην υιοθέτησή του από διάφορες κοινότητες, αποτελούν αντικείμενο συνεχιζόμενης έρευνας. Η μελέτη της κατανομής των ευρημάτων, σε συνδυασμό με την ανάλυση της τεχνολογίας και της διακόσμησης των αγγείων, μπορεί να ρίξει περισσότερο φως στις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις και τις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Η διάδοση του δέπατος αμφικυπέλλου αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της κινητικότητας των αντικειμένων και των ιδεών κατά την προϊστορική περίοδο.
Αρχαιολογικά Ευρήματα: Η Περίπτωση της Τροίας
Η Τροία, ένας αρχαιολογικός χώρος με εξαιρετική σημασία για την κατανόηση της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο, έχει προσφέρει σημαντικά ευρήματα σχετικά με το δέπας αμφικύπελλο. Οι ανασκαφές στην Τροία, που ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, έχουν φέρει στο φως εκτεταμένα στρώματα κατοίκησης, αποκαλύπτοντας την ιστορία μιας πόλης με μακρά και πολυκύμαντη πορεία. Τα πήλινα αγγεία, και ανάμεσά τους τα δέπατα αμφικύπελλα, αποτελούν πολύτιμες πηγές πληροφοριών για την καθημερινή ζωή, τις τεχνολογικές γνώσεις και τις πολιτισμικές ανταλλαγές των κατοίκων της Τροίας.
Τα ευρήματα από την Τροία επιβεβαιώνουν την παρουσία του αγγείου στην περιοχή κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, ενισχύοντας την άποψη για την προέλευσή του από το Βορειοανατολικό Αιγαίο. Η ανακάλυψη θραυσμάτων, αλλά και ολόκληρων αγγείων, σε διάφορα στρώματα των ανασκαφών, επιτρέπει στους αρχαιολόγους να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της μορφής και της τεχνικής κατασκευής του αγγείου διαχρονικά. Παράλληλα, η συγκριτική μελέτη των ευρημάτων από την Τροία με αντίστοιχα αγγεία από άλλες περιοχές του Αιγαίου, ρίχνει φως στις εμπορικές και πολιτισμικές σχέσεις της πόλης με τον υπόλοιπο κόσμο. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η αρχαιολογία βασίζεται στη συνεργασία και την ανταλλαγή γνώσεων. Ο A. Hermary, τονίζει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης (Hermary, 2021). Η σύγκριση και η σύνθεση των δεδομένων από διάφορες ανασκαφές και επιστημονικούς κλάδους είναι απαραίτητη για την πληρέστερη κατανόηση του παρελθόντος.
Η παρουσία του δέπατος αμφικυπέλλου στα στρώματα της Τροίας που αντιστοιχούν στην περίοδο ακμής της πόλης, υποδηλώνει ότι το αγγείο αυτό δεν ήταν απλώς ένα εισαγόμενο προϊόν, αλλά πιθανότατα αποτελούσε μέρος της τοπικής κεραμικής παράδοσης. Ενδεχομένως, τοπικά εργαστήρια να παρήγαγαν αντίγραφα του αγγείου, προσαρμόζοντάς το στις δικές τους αισθητικές προτιμήσεις και τεχνικές. Η μελέτη της σύστασης του πηλού και της τεχνικής κατασκευής των αγγείων από την Τροία, μπορεί να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την προέλευση των πρώτων υλών και την οργάνωση της κεραμικής παραγωγής.
Τα ευρήματα από την Τροία, σε συνδυασμό με τα δεδομένα από άλλες ανασκαφές στο Αιγαίο, συμβάλλουν στη δημιουργία μιας πληρέστερης εικόνας για τη σημασία και τη χρήση του δέπατος αμφικυπέλλου κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Το αγγείο αυτό, πέρα από την πρακτική του χρήση, φαίνεται ότι αποτελούσε και ένα πολιτισμικό σύμβολο, η παρουσία του οποίου συνδέεται με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και πρακτικές.
Η Σημασία του Ευρήματος για την Κατανόηση της Εποχής του Χαλκού
Το δέπας αμφικύπελλο, αν και φαινομενικά ένα απλό πήλινο αγγείο, αποτελεί ένα σημαντικό εύρημα για την κατανόηση της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η μελέτη του, σε συνδυασμό με άλλα αρχαιολογικά δεδομένα, προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για διάφορες πτυχές της ζωής των ανθρώπων εκείνης της περιόδου.
Καταρχάς, η παρουσία του αγγείου σε διάφορες περιοχές, όπως είδαμε, καταδεικνύει την ύπαρξη ενός εκτεταμένου δικτύου επικοινωνίας και ανταλλαγών. Η διάδοση του δέπατος αμφικυπέλλου, από το Βορειοανατολικό Αιγαίο μέχρι την Καρύα και τη Λυκία, φανερώνει την κινητικότητα των ανθρώπων, των αγαθών και των ιδεών κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Η θάλασσα λειτούργησε ως ένας δίαυλος επικοινωνίας, διευκολύνοντας τις επαφές μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων και πολιτισμών.
Επιπλέον, η μελέτη της τεχνολογίας κατασκευής του αγγείου, όπως η χρήση του τροχού και η διακόσμηση, παρέχει στοιχεία για το επίπεδο της τεχνολογικής ανάπτυξης των κοινωνιών της Εποχής του Χαλκού. Η κεραμική αποτελούσε έναν σημαντικό τομέα της παραγωγικής δραστηριότητας, και η εξέλιξη των τεχνικών κατασκευής των αγγείων αντικατοπτρίζει την πρόοδο και την εξειδίκευση των τεχνιτών. Η ανάλυση της σύστασης του πηλού μπορεί επίσης να αποκαλύψει την προέλευση των πρώτων υλών και να ρίξει φως στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ διαφόρων περιοχών.
Η ακριβής χρήση του δέπατος αμφικυπέλλου παραμένει, όπως προαναφέρθηκε, ασαφής. Ωστόσο, η μορφή του, με τις δύο λαβές και το ψηλό κυλινδρικό σώμα, υποδηλώνει ότι πιθανότατα προοριζόταν για την κατανάλωση υγρών. Ενδεχομένως να χρησιμοποιούνταν σε συμπόσια ή άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις, όπου η κατανάλωση ποτών είχε τελετουργικό χαρακτήρα. Ή ακόμα και σε απλές καθημερινές συνευρέσεις και γεύματα. Η αρχαιολογική έρευνα, σε συνδυασμό με τη συγκριτική μελέτη άλλων παρόμοιων αγγείων, μπορεί να οδηγήσει σε ασφαλέστερα συμπεράσματα σχετικά με τη λειτουργία του.
Τέλος, η μελέτη του δέπατος αμφικυπέλλου, ως μέρος της υλικής κουλτούρας της Εποχής του Χαλκού, συμβάλλει στην ανασύνθεση της κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας των κοινοτήτων που το χρησιμοποιούσαν. Το αγγείο αυτό, πέρα από την πρακτική του χρήση, αποτελούσε και ένα αντικείμενο με συμβολική σημασία, η οποία μπορεί να συνδεόταν με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, θρησκευτικές πεποιθήσεις ή τελετουργικές πρακτικές.
Το Δέπας Αμφικύπελλο: Ένα Διαχρονικό Σύμβολο
Το δέπας αμφικύπελλο, αυτό το φαινομενικά απλό πήλινο αγγείο, αποδεικνύεται ένα πολύτιμο “κλειδί” για την κατανόηση της ζωής και του πολιτισμού κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο. Η μελέτη του, μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τις σύγχρονες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, αποκαλύπτει πτυχές της καθημερινότητας, της τεχνολογίας, των κοινωνικών δομών και των πολιτισμικών ανταλλαγών μιας εποχής που σημάδεψε την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Από την αρχική του εμφάνιση στο Βορειοανατολικό Αιγαίο μέχρι τη διάδοσή του σε ευρύτερες περιοχές, το δέπας αμφικύπελλο ακολουθεί μια πορεία που αντικατοπτρίζει την κινητικότητα των ανθρώπων, των αγαθών και των ιδεών. Η παρουσία του σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως η Τροία, επιβεβαιώνει τη σημασία του ως πολιτισμικού συμβόλου, αλλά και ως πρακτικού αντικειμένου, πιθανότατα συνδεδεμένου με την κατανάλωση υγρών σε κοινωνικές ή τελετουργικές περιστάσεις.
Η συνεχιζόμενη αρχαιολογική έρευνα, σε συνδυασμό με διεπιστημονικές προσεγγίσεις, αναμένεται να ρίξει περισσότερο φως στα μυστικά που κρύβει αυτό το αρχαίο αγγείο. Νέες ανακαλύψεις και αναλύσεις μπορούν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις μας για την τεχνολογία της εποχής, τις εμπορικές σχέσεις, τις κοινωνικές δομές και τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις που διαμόρφωσαν τον κόσμο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Το δέπας αμφικύπελλο, ως μέρος αυτής της συναρπαστικής ιστορίας, συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον των ερευνητών και να εμπνέει νέες ερμηνείες για το παρελθόν.
Βιβλιογραφία
- Charalambidou, X. 2021. “Η κεραμική της αρχαϊκής εποχής στο Βόρειο Αιγαίο και την περιφέρειά του (700-480 π. Χ.).” Research.vu.nl.
- Γιαννακοπούλου, Ι. 2004. “Τα ταφικά έθιμα των Κυκλάδων στην πρώιμη εποχή του χαλκού.” Ir.lib.uth.gr.
- Hermary, A. 2021. “Le retour d’Ulysse sur un relief «mélien» de Mégara Hyblaea (Sicile).” Shs.hal.science.