Το Σχέδιο Μάρσαλ αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες οικονομικής διπλωματίας του 20ού αιώνα, καθορίζοντας καθοριστικά την πορεία της μεταπολεμικής Ευρώπης. Επίσημα γνωστό ως Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Ανασυγκρότησης (European Recovery Program – ERP), εγκαινιάστηκε το 1947 από τον τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζορτζ Μάρσαλ, με σκοπό την ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων οικονομιών της Δυτικής Ευρώπης. Η πρωτοβουλία αυτή εντάχθηκε στο ευρύτερο πλαίσιο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αποτελώντας την οικονομική διάσταση του Δόγματος Τρούμαν. Με συνολικό προϋπολογισμό που ξεπέρασε τα 13 δισεκατομμύρια δολάρια (αντιστοιχία περίπου 143 δισεκατομμυρίων σε σημερινά δεδομένα), το πρόγραμμα λειτούργησε ως καταλύτης για την οικονομική ανάκαμψη και τον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών κρατών. Η Ελλάδα, ταλαιπωρημένη από την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο, συμπεριλήφθηκε στις δέκτριες χώρες, λαμβάνοντας σημαντική βοήθεια που επέτρεψε την αντιμετώπιση επειγουσών αναγκών και τη χρηματοδότηση έργων υποδομής. Πέρα από την οικονομική του διάσταση, το Σχέδιο Μάρσαλ αποτέλεσε και ένα κρίσιμο γεωπολιτικό εργαλείο στα αρχικά στάδια του Ψυχρού Πολέμου, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση των διεθνών συσχετισμών και στην εδραίωση της αμερικανικής επιρροής στην ευρωπαϊκή ήπειρο (Σφήκας).
Η γέννηση του Σχεδίου Μάρσαλ και οι στρατηγικοί του στόχοι
Το ιστορικό πλαίσιο της μεταπολεμικής Ευρώπης
Η Ευρώπη του 1947 αντιμετώπιζε μια πρωτοφανή ανθρωπιστική και οικονομική κρίση. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στον ευρωπαϊκό ιστό: κατεστραμμένες υποδομές, διαλυμένα παραγωγικά συστήματα και εκατομμύρια εκτοπισμένους πολίτες. Η βιομηχανική παραγωγή είχε μειωθεί κατά 30% συγκριτικά με τα προπολεμικά επίπεδα, ενώ ο ευρωπαϊκός αγροτικός τομέας αδυνατούσε να καλύψει τις βασικές διατροφικές ανάγκες. Ο δριμύς χειμώνας του 1946-47 επιδείνωσε περαιτέρω την κατάσταση, οδηγώντας σε επισιτιστική ανασφάλεια και κοινωνική αναταραχή. Στο πλαίσιο αυτό, η αποκρυστάλλωση της αμερικανικής ψυχροπολεμικής στρατηγικής καθιστούσε επιτακτική την οικονομική παρέμβαση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (Λαλιούτη).
Οι κεντρικοί άξονες του Σχεδίου Μάρσαλ
Στις 5 Ιουνίου 1947, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Μάρσαλ, σε μια ιστορική ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, παρουσίασε τις βασικές αρχές του προγράμματος που έμελλε να φέρει το όνομά του. Η πρωτοβουλία οικοδομήθηκε πάνω σε τρεις θεμελιώδεις άξονες: την οικονομική ανασυγκρότηση, την ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνεργασίας και την ανάσχεση της σοβιετικής επιρροής. Η αμερικανική βοήθεια δεν αφορούσε μόνο χρηματοδοτικές ροές, αλλά περιλάμβανε τεχνογνωσία, προμήθεια πρώτων υλών και μηχανημάτων, καθώς και ολοκληρωμένα σχέδια αναδιάρθρωσης των ευρωπαϊκών οικονομιών.
Καινοτόμο στοιχείο του Σχεδίου αποτέλεσε η απαίτηση για συλλογική ευρωπαϊκή προσέγγιση στη διαχείριση της βοήθειας. Οι ευρωπαϊκές χώρες κλήθηκαν να συνεργαστούν μέσω του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (ΟΕΟΣ), προάγγελου του μετέπειτα ΟΟΣΑ, εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα εποχή διακρατικής συνεργασίας που αποτέλεσε το έδαφος για τη μεταγενέστερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Γεωπολιτικές προεκτάσεις της αμερικανικής πρωτοβουλίας
Η πολιτική διάσταση του Σχεδίου Μάρσαλ υπερέβαινε κατά πολύ την οικονομική του φύση. Αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής ανάσχεσης (containment) έναντι της σοβιετικής επέκτασης και εντασσόταν στο ευρύτερο δόγμα Τρούμαν. Η σοβιετική ηγεσία αντιλήφθηκε εξαρχής τις γεωπολιτικές προεκτάσεις της αμερικανικής πρωτοβουλίας, απορρίπτοντάς την και αποτρέποντας τη συμμετοχή των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, παρά το αρχικό ενδιαφέρον χωρών όπως η Πολωνία και η Τσεχοσλοβακία (Χουλιάρας και Πετρόπουλος).
Η αμερικανική επιχειρηματολογία για το Σχέδιο επικεντρώθηκε στη σύνδεση της οικονομικής σταθερότητας με την πολιτική δημοκρατία, υποστηρίζοντας ότι η ευημερία αποτελούσε το αντίδοτο στον κομμουνισμό. Παράλληλα, η αμερικανική οικονομία επωφελήθηκε σημαντικά από το πρόγραμμα, καθώς δημιουργήθηκαν αγορές για αμερικανικά προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ εδραιώθηκαν μακροπρόθεσμες εμπορικές σχέσεις με την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ στην Ευρώπη
Διαμόρφωση του μηχανισμού υλοποίησης
Η διοχέτευση της αμερικανικής οικονομικής βοήθειας προς την κατεστραμμένη Ευρώπη απαιτούσε έναν πολύπλοκο διοικητικό μηχανισμό, ο οποίος διαμορφώθηκε σταδιακά μέσα από θεσμικές καινοτομίες και διακρατικές συνέργειες. Το Συνέδριο του Παρισιού τον Ιούλιο του 1947 αποτέλεσε την πρώτη συγκροτημένη προσπάθεια εναρμόνισης των ευρωπαϊκών αναγκών με τις αμερικανικές επιδιώξεις, οδηγώντας στη σύσταση της Επιτροπής Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (ΕΕΟΣ). Η μετεξέλιξη αυτής της επιτροπής στον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (ΟΕΟΣ) τον Απρίλιο του 1948 σηματοδότησε την τετραετή πορεία συλλογικής διαχείρισης των πόρων, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στην ευρωπαϊκή διακυβέρνηση (Λυμπεροπούλου).
Στην αμερικανική πλευρά, η Υπηρεσία Οικονομικής Συνεργασίας (Economic Cooperation Administration – ECA) ανέλαβε τον συντονισμό του προγράμματος, με αποστολές σε κάθε συμμετέχουσα χώρα που παρακολουθούσαν τις εθνικές εφαρμογές και διασφάλιζαν την αποτελεσματική αξιοποίηση της βοήθειας.
Διαφοροποιημένες προσεγγίσεις ανά χώρα-αποδέκτη
Η εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ χαρακτηρίστηκε από εξατομικευμένες προσεγγίσεις που αντανακλούσαν τις διαφορετικές συνθήκες και ανάγκες κάθε χώρας. Στη Γαλλία και την Ιταλία, η βοήθεια επικεντρώθηκε στην αναβίωση της βιομηχανικής παραγωγής και την αντιμετώπιση του πληθωρισμού. Στη Μεγάλη Βρετανία, η έμφαση δόθηκε στην ενίσχυση των εξαγωγών και την αντιμετώπιση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών. Στη Δυτική Γερμανία, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις, το πρόγραμμα συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική αναγέννηση που αργότερα αποκλήθηκε “οικονομικό θαύμα”.
Ιδιαίτερα διαφωτιστική είναι η περίπτωση της Γαλλίας, η οποία αξιοποίησε τους πόρους του Σχεδίου για να εφαρμόσει το “Plan Monnet”, ένα φιλόδοξο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της οικονομίας της, επιδεικνύοντας πώς η αμερικανική βοήθεια μπορούσε να ενσωματωθεί σε εθνικές αναπτυξιακές στρατηγικές (Καψιμάλλης).
Αποτελέσματα και οικονομικός αντίκτυπος
Τα αποτελέσματα του Σχεδίου Μάρσαλ στην ευρωπαϊκή οικονομία υπήρξαν εντυπωσιακά. Μέχρι το 1952, η βιομηχανική παραγωγή της Δυτικής Ευρώπης είχε αυξηθεί κατά 35% σε σύγκριση με τα προπολεμικά επίπεδα, ενώ η αγροτική παραγωγή είχε αυξηθεί κατά 10%. Το εμπόριο μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών τριπλασιάστηκε, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μελλοντικές πρωτοβουλίες οικονομικής ολοκλήρωσης, όπως η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα.
Το Σχέδιο Μάρσαλ και η Ελλάδα
Η ιδιαίτερη περίπτωση της ελληνικής οικονομίας
Η Ελλάδα του 1947 αποτελούσε μια εξαιρετικά ιδιάζουσα περίπτωση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που επρόκειτο να λάβουν αμερικανική βοήθεια. Η οικονομική της κατάσταση χαρακτηριζόταν από πολυεπίπεδη κρίση, απότοκο της καταστροφικής γερμανικής κατοχής και του συνεχιζόμενου εμφυλίου πολέμου. Η παραγωγική υποδομή της χώρας είχε υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές, με το 80% του σιδηροδρομικού δικτύου εκτός λειτουργίας, το 70% των οδικών αρτηριών κατεστραμμένο και τη γεωργική παραγωγή να έχει συρρικνωθεί στο 40% των προπολεμικών επιπέδων. Παράλληλα, το δημοσιονομικό πρόβλημα είχε λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, με τον πληθωρισμό να καλπάζει και το εθνικό νόμισμα να έχει απολέσει την αξία του.
Σε αυτό το εξαιρετικά δυσμενές περιβάλλον, το Σχέδιο Μάρσαλ παρείχε μια ζωτικής σημασίας οικονομική ενίσχυση που διοχετεύθηκε σε δύο παράλληλες κατευθύνσεις: την αντιμετώπιση των άμεσων ανθρωπιστικών αναγκών και την ανασυγκρότηση των βασικών υποδομών. Η ιδιοτυπία της ελληνικής περίπτωσης έγκειτο στο γεγονός ότι, σε αντίθεση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα είχε ήδη λάβει σημαντική αμερικανική βοήθεια πριν από την εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ, μέσω της UNRRA και του Δόγματος Τρούμαν, καθιστώντας την οικονομική διπλωματία των ΗΠΑ έναν καθοριστικό παράγοντα για τη μεταπολεμική πορεία της χώρας (Μπεκιάρης).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η διττή φύση της αμερικανικής παρουσίας στην Ελλάδα – στρατιωτική και οικονομική – αντανακλούσε τη σύνθετη γεωστρατηγική θέση της χώρας στο εκκολαπτόμενο διπολικό σύστημα του Ψυχρού Πολέμου. Η ελληνική περίπτωση αναδείχθηκε σε προνομιακό πεδίο εφαρμογής της αμερικανικής πολιτικής ανάσχεσης έναντι της σοβιετικής επιρροής, με το Σχέδιο Μάρσαλ να αποτελεί το οικονομικό σκέλος μιας ευρύτερης στρατηγικής.
Έργα και παρεμβάσεις από την αμερικανική βοήθεια
Η αμερικανική οικονομική ενίσχυση προς την Ελλάδα, συνολικού ύψους περίπου 700 εκατομμυρίων δολαρίων κατά την περίοδο 1948-1952, κατανεμήθηκε σε καίριους τομείς που αναδιαμόρφωσαν το παραγωγικό προφίλ της χώρας. Εμβληματικά έργα υποδομής, όπως το φράγμα του Αχελώου, τα αρδευτικά έργα στον θεσσαλικό κάμπο και η επέκταση του εθνικού οδικού δικτύου, χρηματοδοτήθηκαν από τους πόρους του Σχεδίου, θέτοντας τις βάσεις για τον μακροπρόθεσμο εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας (Πετρίδου).
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη γεωργική ανασυγκρότηση, με την εισαγωγή νέων καλλιεργητικών τεχνικών, τη μηχανοποίηση της παραγωγής και την επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων, μεταμορφώνοντας ριζικά τον αγροτικό τομέα. Παράλληλα, η ενίσχυση της βιομηχανίας μέσω της χρηματοδότησης νέων μονάδων και του εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων, άλλαξε σταδιακά τη φυσιογνωμία της ελληνικής οικονομίας, προσδίδοντάς της πιο σύγχρονα χαρακτηριστικά.
Σημαντική συνεισφορά του Σχεδίου Μάρσαλ αποτέλεσε επίσης η οργανωτική και τεχνική υποστήριξη που παρείχε στην ελληνική διοίκηση, εισάγοντας σύγχρονες μεθόδους διαχείρισης και προγραμματισμού. Η Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας στην Ελλάδα (AMAG) και αργότερα η Διοίκηση Οικονομικής Συνεργασίας (ECA) συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό του ελληνικού διοικητικού μηχανισμού και στην ενίσχυση των θεσμικών ικανοτήτων του κράτους.
Η κληρονομιά του Σχεδίου Μάρσαλ στη σύγχρονη Ελλάδα
Η επίδραση του Σχεδίου Μάρσαλ στον οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της Ελλάδας υπήρξε καταλυτική και μακροπρόθεσμη. Κατά την περίοδο 1948-1953, το ελληνικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 67% συνολικά, ενώ η βιομηχανική παραγωγή υπερδιπλασιάστηκε. Θεμελιώδης υπήρξε η συμβολή του στη νομισματική σταθεροποίηση μέσω της απορρόφησης των πληθωριστικών πιέσεων και της επιτυχούς νομισματικής μεταρρύθμισης του 1953, που έθεσε τις βάσεις για τη “χρυσή εποχή” της ελληνικής οικονομίας κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960.
Διαφορετικές Ερμηνείες & Κριτική Αποτίμηση
Η ιστοριογραφική προσέγγιση του Σχεδίου Μάρσαλ εμφανίζει αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις που αντανακλούν τόσο ιδεολογικές τοποθετήσεις όσο και μεθοδολογικές αποκλίσεις. Στον ερευνητικό διάλογο αναδεικνύονται πολλαπλές ερμηνευτικές οπτικές. Μελετητές όπως ο Θανάσης Σφήκας και ο Βικτώριος Μαθιόπουλος αναλύουν το πρόγραμμα ως μηχανισμό διαίρεσης της ευρωπαϊκής ηπείρου, υπογραμμίζοντας τον καταλυτικό του ρόλο στην εγκαθίδρυση του διπολικού συστήματος. Αντιθέτως, ερευνητές όπως η Τζένη Λιαλιούτη και ο Γιώργος Μπεκιάρης προσεγγίζουν το Σχέδιο ως πρωτοποριακή πρωτοβουλία διεθνούς αλληλεγγύης που έθεσε τα θεμέλια της μεταπολεμικής ευημερίας. Παράλληλα, ο Αστέρης Χουλιάρας και η Αθηνά Πετρίδου εξετάζουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις δομές των ευρωατλαντικών θεσμών και στην ανάπτυξη των διεθνών οικονομικών σχέσεων, αναδεικνύοντας τις διαρθρωτικές επιδράσεις του προγράμματος στη διαμόρφωση του σύγχρονου διεθνούς συστήματος.
Ο αντίκτυπος του Σχεδίου Μάρσαλ στη μεταπολεμική ανάπτυξη
Η εμβέλεια του Σχεδίου Μάρσαλ υπερβαίνει την άμεση οικονομική ανασυγκρότηση, αποτελώντας μια θεμελιώδη παρακαταθήκη στη διαμόρφωση του μεταπολεμικού κόσμου. Η αμερικανική πρωτοβουλία κατέδειξε την αποτελεσματικότητα των συντονισμένων διεθνών παρεμβάσεων στην αντιμετώπιση πολύπλοκων οικονομικών κρίσεων, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή διακρατικής συνεργασίας. Η πολιτική φιλοσοφία που εμπότισε το Σχέδιο – η σύνδεση της οικονομικής ευημερίας με την πολιτική σταθερότητα – εξακολουθεί να αποτελεί θεμέλιο λίθο της διεθνούς διπλωματίας. Παράλληλα, οι θεσμικές καινοτομίες που προέκυψαν, όπως ο ΟΕΟΣ, άνοιξαν τον δρόμο για τη μεταγενέστερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τη δημιουργία του πολυεπίπεδου οικοδομήματος της σύγχρονης παγκόσμιας διακυβέρνησης. Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει προκλήσεις συστημικού χαρακτήρα, το Σχέδιο Μάρσαλ παραμένει μια πολύτιμη ιστορική αναφορά για τις δυνατότητες της διεθνούς συνεργασίας.
Συχνές Ερωτήσεις
Ποιος ήταν ο κύριος στόχος του Σχεδίου Μάρσαλ;
Το Σχέδιο Μάρσαλ είχε ως πρωταρχικό στόχο την οικονομική ανασυγκρότηση της μεταπολεμικής Ευρώπης μέσω της παροχής κεφαλαίων, τεχνογνωσίας και πρώτων υλών. Παράλληλα, λειτουργούσε ως ανάχωμα στην επέκταση της σοβιετικής επιρροής στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αποτελώντας την οικονομική διάσταση της αμερικανικής στρατηγικής ανάσχεσης. Επιπλέον, στόχευε στη δημιουργία μιας σταθερής αγοράς για τα αμερικανικά προϊόντα, συμβάλλοντας στην αποφυγή μεταπολεμικής ύφεσης στην αμερικανική οικονομία.
Ποιες χώρες επωφελήθηκαν από το Σχέδιο Μάρσαλ;
Δεκαέξι ευρωπαϊκές χώρες συμμετείχαν στο Σχέδιο Μάρσαλ, συμπεριλαμβανομένων της Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Δυτικής Γερμανίας, Ελλάδας, Τουρκίας, και των σκανδιναβικών χωρών. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία και η Τσεχοσλοβακία, οι οποίες αρχικά είχαν εκφράσει ενδιαφέρον, αλλά υπό την πίεση της Σοβιετικής Ένωσης αναγκάστηκαν να απορρίψουν την αμερικανική βοήθεια, κατευθύνοντας έτσι τη διαίρεση της Ευρώπης σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα.
Πώς εφαρμόστηκε το Σχέδιο Μάρσαλ στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα, το Σχέδιο Μάρσαλ λειτούργησε σε συνδυασμό με το Δόγμα Τρούμαν, διοχετεύοντας σημαντικούς πόρους στην ανασυγκρότηση των υποδομών και του παραγωγικού ιστού της χώρας. Η αμερικανική βοήθεια χρηματοδότησε εμβληματικά έργα όπως το φράγμα του Αχελώου, τα αρδευτικά του Θεσσαλικού κάμπου και την αποκατάσταση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου. Παράλληλα, συνέβαλε στη νομισματική σταθεροποίηση και στην εισαγωγή σύγχρονων μεθόδων διοίκησης και οικονομικού προγραμματισμού.
Ποιο ήταν το συνολικό ποσό που διατέθηκε μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ;
Το συνολικό ποσό που διατέθηκε μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ ανήλθε σε περίπου 13,3 δισεκατομμύρια δολάρια (αντιστοιχία περίπου 143 δισεκατομμυρίων σε σημερινές τιμές) σε διάστημα τεσσάρων ετών (1948-1952). Η κατανομή των πόρων έγινε με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε χώρας, με τη Μεγάλη Βρετανία να λαμβάνει το μεγαλύτερο μερίδιο (περίπου 3,2 δισεκατομμύρια), τη Γαλλία το δεύτερο μεγαλύτερο (2,7 δισεκατομμύρια), ενώ η Ελλάδα έλαβε περίπου 700 εκατομμύρια δολάρια.
Πώς επηρέασε το Σχέδιο Μάρσαλ την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;
Το Σχέδιο Μάρσαλ υπήρξε καταλυτικό για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, καθώς η προσέγγιση που υιοθετήθηκε απαιτούσε συλλογικό σχεδιασμό και διαχείριση των πόρων από τις ευρωπαϊκές χώρες. Ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (ΟΕΟΣ) που ιδρύθηκε το 1948 για τη διαχείριση της αμερικανικής βοήθειας, αποτέλεσε την πρώτη μεταπολεμική προσπάθεια διακρατικής συνεργασίας, προλειαίνοντας το έδαφος για μετέπειτα πρωτοβουλίες όπως η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα και η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Ποιες ήταν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του Σχεδίου Μάρσαλ στις χώρες-αποδέκτες;
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του Σχεδίου Μάρσαλ υπήρξαν καταλυτικές. Οικονομικά, οδήγησε σε εντυπωσιακή ανάπτυξη, με το συνολικό ΑΕΠ των δυτικοευρωπαϊκών χωρών να αυξάνεται κατά 32% μεταξύ 1948-1952. Θεσμικά, εισήγαγε καινοτόμες μεθόδους οικονομικού προγραμματισμού και διαχείρισης. Πολιτικά, συνέβαλε στην εδραίωση δημοκρατικών καθεστώτων και στη σταθεροποίηση του μεταπολεμικού πολιτικού συστήματος. Γεωπολιτικά, σηματοδότησε την αμερικανική ηγεμονία στη Δυτική Ευρώπη και την αρχή του διχασμού Ανατολής-Δύσης.
Πώς συνδέεται το Σχέδιο Μάρσαλ με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου;
Το Σχέδιο Μάρσαλ αποτελεί ορόσημο στην έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, καθώς η σοβιετική απόρριψή του οριστικοποίησε τη διαίρεση της Ευρώπης σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Παρότι η αμερικανική ρητορική παρουσίαζε το πρόγραμμα ως ανοιχτό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η Σοβιετική Ένωση το αντιλήφθηκε ως μηχανισμό διείσδυσης της αμερικανικής επιρροής. Η αποχώρηση των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών από τις διαπραγματεύσεις και η μετέπειτα δημιουργία του ΚΟΜΕΚΟΝ ως σοβιετικής εναλλακτικής, επισφράγισαν τον οικονομικό και πολιτικό διαχωρισμό που χαρακτήρισε τη μεταπολεμική εποχή.
Βιβλιογραφία
- Ζαρίφης, Μ.Γ. Το Σχέδιο Μάρσαλ και η Μεταπολεμική Δυτική Ευρώπη. 2019. Διαθέσιμο στο: ikee.lib.auth.gr.
- Σφήκας, Θ.Δ. (επιμ.). Το Σχέδιο Μάρσαλ: Ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης. Εκδόσεις Πατάκη, 2013. Διαθέσιμο στο: books.google.gr.
- Μπεκιάρης, Γ. Η αμερικανική οικονομική βοήθεια στην Ευρώπη και η Ελλάδα: Το Σχέδιο Μάρσαλ. 2021. Διαθέσιμο στο: amitos.library.uop.gr.
- Λαλιούτη, Τ. «Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμ.), Το Σχέδιο Μάρσαλ: Ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης». Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 2011. Διαθέσιμο στο: ejournals.epublishing.ekt.gr.
- Πετρίδου, Α. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις: Από το Σχέδιο Μάρσαλ έως την ένταξη των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ (1947-1952). 2018. Διαθέσιμο στο: dspace.lib.uom.gr.
- Χουλιάρας, Α. και Πετρόπουλος, Σ. Η ιστορία της διεθνούς Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας: Από το Σχέδιο Μάρσαλ μέχρι σήμερα. 2023. Διαθέσιμο στο: repository.kallipos.gr.
- Λυμπεροπούλου, Β. Η συμβολή του Σχεδίου Μάρσαλ στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας και ειδικότερα της Πελοποννήσου. 2023. Διαθέσιμο στο: amitos.library.uop.gr.
- Καψιμάλλης, Ν. Η εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα. 2022. Διαθέσιμο στο: amitos.library.uop.gr.