Ο μακροχρόνιος βυζαντινοβουλγαρικός πόλεμος αποτελεί μία από τις πλέον καθοριστικές στρατιωτικές αναμετρήσεις στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Διεξήχθη μεταξύ των ετών 976 και 1018, με πρωταγωνιστές τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ και τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Σαμουήλ. Η σύγκρουση αυτή χαρακτηρίζεται από την εξαιρετική της διάρκεια, την αδιάλλακτη φύση των αντιπάλων και τις δραματικές εξελίξεις που σημάδεψαν την έκβασή της. Ο πόλεμος αυτός αποτέλεσε το επιστέγασμα μιας μακράς περιόδου βυζαντινοβουλγαρικών αντιπαραθέσεων που είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Η αναμέτρηση χαρακτηρίστηκε από στρατηγικές κινήσεις εδαφικής κυριαρχίας, επιδέξιους ελιγμούς, συστηματικές επιδρομές και αποφασιστικές μάχες που έκριναν την τελική έκβαση. Η ιστορική σημασία του πολέμου αποτυπώνεται στη ριζική αναδιαμόρφωση του πολιτικού χάρτη των Βαλκανίων, καθώς οδήγησε στην κατάλυση του Βουλγαρικού κράτους και την ενσωμάτωσή του στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία για περισσότερο από 150 χρόνια. Ο πόλεμος αυτός προσέδωσε στον Βασίλειο Β’ την προσωνυμία “Βουλγαροκτόνος”, αποτυπώνοντας τόσο το μέγεθος της νίκης του όσο και τις αμείλικτες μεθόδους που χρησιμοποίησε για την επίτευξή της.
Τα αίτια και η έναρξη του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου
Η απαρχή του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των περίπλοκων γεωπολιτικών συσχετισμών της Βαλκανικής χερσονήσου κατά τον 10ο αιώνα. Η σύγκρουση αυτή αποτέλεσε το επιστέγασμα μιας μακράς περιόδου ανταγωνισμού μεταξύ των δύο δυνάμεων για την πολιτική και στρατιωτική επικράτηση στην περιοχή. Τα βαθύτερα αίτια του πολέμου εδράζονται στην εγγενή αντιπαλότητα των δύο κρατικών οντοτήτων, η οποία είχε τις ρίζες της ήδη από τον 7ο αιώνα, όταν οι Βούλγαροι εγκαταστάθηκαν στα εδάφη νοτίως του Δούναβη.
Η έναρξη της άμεσης σύγκρουσης τοποθετείται στο έτος 976, όταν ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ ανέλαβε πλήρως τα ηνία της βυζαντινής διακυβέρνησης, απαλλαγμένος πλέον από την κηδεμονία του παρακοιμώμενου Βασιλείου Λακαπηνού. Η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο πλευρών εντάθηκε με την εμφάνιση του βούλγαρου ηγεμόνα Σαμουήλ, ο οποίος μετά τον θάνατο των αδελφών του Δαβίδ, Μωυσή και Ααρών, ανέλαβε την ηγεσία του βουλγαρικού κράτους. Ο Σαμουήλ, αξιοποιώντας τις εσωτερικές αναταραχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που προκλήθηκαν από τις αποστασίες των Σκληρού και Φωκά, εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία του Βυζαντίου να αντιδράσει δυναμικά και επεξέτεινε σταδιακά την επικράτειά του.
Η βυζαντινοβουλγαρική έχθρα διαφαίνεται έκδηλα στις ιστορικές πηγές, όπως αποδεικνύει η περίπτωση του Βούλγαρου αξιωματούχου στη Θεσσαλονίκη που τρεις φορές αποστάτησε παρά τους οικογενειακούς δεσμούς του με την τοπική ελίτ.
Η σύγκρουση εκτυλίχθηκε αρχικά στη Μακεδονία και Θεσσαλία, αντικατοπτρίζοντας τις επεκτατικές βλέψεις του Σαμουήλ. Καταλυτική υπήρξε η στρατιωτική αναδιοργάνωση του 1001 από τον Βασίλειο Β’, με τη στρατηγική τοποθέτηση έμπειρων αξιωματούχων σε καίριες θέσεις.
Παραλλήλως, η δημοσιονομική πολιτική προσαρμόστηκε στις πολεμικές ανάγκες μέσω της επαναφοράς του “αλληλέγγυου”, μέτρο που μετέφερε το φορολογικό βάρος στους εύπορους γαιοκτήμονες, εξασφαλίζοντας πόρους για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις επί εικοσιπέντε έτη.
Η άνοδος του Σαμουήλ και η επέκταση της βουλγαρικής επικράτειας
Η ανάδειξη του Σαμουήλ στην κορυφή της βουλγαρικής ηγεσίας αποτέλεσε καθοριστικό σημείο καμπής στην εξέλιξη των βυζαντινοβουλγαρικών σχέσεων. Περί το 976, μετά τον θάνατο των αδελφών του, ο Σαμουήλ κατόρθωσε να συγκεντρώσει στο πρόσωπό του όλη την εξουσία του βουλγαρικού κράτους, εγκαινιάζοντας μια περίοδο δυναμικής επεκτατικής πολιτικής. Η στρατιωτική του ιδιοφυΐα, σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση των εσωτερικών αναταραχών που ταλάνιζαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, του επέτρεψαν να επεκτείνει σημαντικά τα όρια της επικράτειάς του.
Κατά την πρώιμη περίοδο της διακυβέρνησής του, ο Σαμουήλ εκμεταλλεύτηκε τις αποστασίες των βυζαντινών στρατηγών Βάρδα Σκληρού και Βάρδα Φωκά, οι οποίες απορρόφησαν σημαντικό μέρος του στρατιωτικού δυναμικού του Βυζαντίου. Η στρατηγική του βασίστηκε αφενός στις αιφνιδιαστικές επιδρομές και αφετέρου στην αποφυγή μεγάλων μαχών εκ παρατάξεως με τον βυζαντινό στρατό.
Οι κατακτήσεις του Σαμουήλ εκτείνονταν από τον Δούναβη έως την Πελοπόννησο και από την Αδριατική έως τη Μαύρη Θάλασσα, καθιστώντας τη Βουλγαρία σημαντική περιφερειακή δύναμη. Ιδιαίτερη σημασία είχε η κατάληψη των στρατηγικών κέντρων της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, περιοχές που παραδοσιακά βρίσκονταν στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής. Η μεταφορά της πρωτεύουσας του βουλγαρικού κράτους από την Πρεσλάβα στην Αχρίδα αποτέλεσε στρατηγική επιλογή που αντανακλούσε τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα και την προσπάθεια εδραίωσης της εξουσίας του στα δυτικά εδάφη.
Η δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου οχυρωματικών έργων αποτέλεσε το βασικό μέσο εδραίωσης της βουλγαρικής κυριαρχίας. Ο Σαμουήλ επένδυσε σημαντικούς πόρους στην ενίσχυση των στρατηγικών σημείων, όπως τα φρούρια της Πρέσπας, των Σκοπίων, του Περνίκου και του Μελενίκου. Η οχυρωματική αυτή πολιτική αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση της αναμενόμενης βυζαντινής αντεπίθεσης και στον έλεγχο των σημαντικότερων οδικών αξόνων.
Αξιοσημείωτη ήταν επίσης η προσπάθεια του Σαμουήλ να προσδώσει στο κράτος του θεσμική και θρησκευτική νομιμοποίηση. Παράλληλα με την οργάνωση του στρατού, προχώρησε στη δημιουργία αυτοκέφαλου πατριαρχείου στην Αχρίδα, επιδιώκοντας να απεξαρτηθεί εκκλησιαστικά από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Η πολιτική αυτή εντασσόταν στο ευρύτερο πλαίσιο διαμόρφωσης μιας διακριτής βουλγαρικής εθνικής ταυτότητας.
Η επεκτατική πολιτική του Σαμουήλ προκάλεσε την άμεση αντίδραση του Βασιλείου Β’, ο οποίος, μετά την καταστολή των εσωτερικών αναταραχών, έστρεψε το ενδιαφέρον του στην αντιμετώπιση της βουλγαρικής απειλής, εγκαινιάζοντας τη δυναμική φάση του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου.
Οι στρατηγικές αντιπαράθεσης και οι κρίσιμες μάχες
Η εξέλιξη του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες στρατηγικές αντιπαράθεσης που αντικατοπτρίζουν τις διαφορετικές επιχειρησιακές προσεγγίσεις των αντιμαχομένων. Ο Βασίλειος Β’ υιοθέτησε τη μέθοδο της συστηματικής εκστρατείας με στόχο την προοδευτική εξασθένηση της βουλγαρικής άμυνας, ενώ ο Σαμουήλ προτίμησε την αποφυγή μεγάλων μαχών εκ παρατάξεως, επιδιώκοντας πλήγματα σε ευάλωτα σημεία του βυζαντινού στρατού.
Ο πόλεμος διεξήχθη σε τρεις διακριτές φάσεις, με την πρώτη να εκτείνεται από το 986 έως το 996, τη δεύτερη από το 997 έως το 1005 και την τρίτη από το 1014 έως το 1018. Η ανάλυση των επιχειρησιακών σχεδίων αναδεικνύει την εξελισσόμενη φύση των στρατιωτικών αντιπαραθέσεων, καθώς και την προσαρμοστικότητα των ηγετών στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του πεδίου της μάχης.
Η μάχη του Σπερχειού (997)
Σημαντική καμπή στην εξέλιξη του πολέμου αποτέλεσε η μάχη του Σπερχειού το 997. Ο Σαμουήλ, εκμεταλλευόμενος την απουσία του Βασιλείου στη Συρία, επιχείρησε εκστρατεία στη νότια Ελλάδα, λεηλατώντας περιοχές της Θεσσαλίας και φθάνοντας μέχρι την Πελοπόννησο. Κατά την επιστροφή του, ωστόσο, αντιμετώπισε τις βυζαντινές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Νικηφόρο Ουρανό στον ποταμό Σπερχειό. Η πλημμύρα του ποταμού δημιούργησε ψευδή αίσθηση ασφάλειας στους Βουλγάρους, αλλά ο Ουρανός, ανακαλύπτοντας ένα πέρασμα, κατόρθωσε να αιφνιδιάσει τον βουλγαρικό στρατό και να επιτύχει συντριπτική νίκη. Ο ίδιος ο Σαμουήλ τραυματίστηκε σοβαρά και διέφυγε με δυσκολία, ενώ ο γιος του Ρωμανός αιχμαλωτίστηκε.
Η σημασία της μάχης του Σπερχειού έγκειται στην ανάσχεση της νότιας επέκτασης του Σαμουήλ και στην έναρξη μιας νέας φάσης του πολέμου, όπου η στρατηγική πρωτοβουλία περιήλθε σταδιακά στα χέρια των Βυζαντινών. Η ήττα αυτή ανάγκασε τον βούλγαρο ηγεμόνα να αναθεωρήσει την επιθετική του στρατηγική και να επικεντρωθεί περισσότερο στην ενίσχυση της αμυντικής θωράκισης της επικράτειάς του.
Η πολιορκία του Βιδινίου (1002) και οι επόμενες επιχειρήσεις
Μετά την καθοριστική μάχη του Σπερχειού, ο βυζαντινοβουλγαρικός πόλεμος εισήλθε σε μια νέα φάση εντατικοποίησης των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Β’, έχοντας διευθετήσει τα ζητήματα των στρατιωτικών διοικήσεων και οργανώσει επαρκώς τις δυνάμεις του, προχώρησε το 1002 σε συστηματική πολιορκία του Βιδινίου, σημαντικού οχυρώματος στην περιοχή του ποταμού Ίστρου (Δούναβης).
Η πολιορκία διήρκεσε οκτώ ολόκληρους μήνες, αναδεικνύοντας τη στρατηγική σημασία του οχυρώματος αλλά και την επιμονή του βυζαντινού αυτοκράτορα στην πολιτική συστηματικής εξουθένωσης του αντιπάλου. Η μακρά διάρκεια της πολιορκίας επέτρεψε στον Σαμουήλ να επιχειρήσει αντιπερισπασμό με επίθεση στην Αδριανούπολη κατά την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου), καταφέρνοντας σημαντικό πλήγμα στους εορτάζοντες κατοίκους και συγκεντρώνοντας πλούσια λεία.
Η κατάληψη του Βιδινίου από τον Βασίλειο υπήρξε καταλυτική, εδραιώνοντας την παρουσία του στα βόρεια σύνορα και δημιουργώντας βάση για μετέπειτα επιχειρήσεις. Μετά την οχύρωση της πόλης, εξεστράτευσε κατά του Σαμουήλ, καταστρέφοντας βουλγαρικά φρούρια.
Στα Σκόπια, ο Βασίλειος επανέλαβε την τακτική του Σπερχειού, διασχίζοντας τον Αξιό από αφύλακτο πέρασμα, επιτυγχάνοντας αιφνιδιασμό και νίκη. Ο διοικητής Ρωμανός παρέδωσε την πόλη και διορίστηκε πατρίκιος, αποδεικνύοντας τη διείσδυση βυζαντινής επιρροής στη βουλγαρική αριστοκρατία.
Παρά τις επιτυχίες, η πολιορκία του Περνίκου, υπό τον Κρακρά, απέτυχε. Η περίοδος 1003-1013 χαρακτηρίστηκε από συστηματικές βυζαντινές εισβολές που, χωρίς αποφασιστικές μάχες, υπονόμευσαν σταδιακά το κράτος του Σαμουήλ. Αξιοσημείωτη παραμένει η εμμονή του Βασιλείου στο βουλγαρικό ζήτημα παρά τις προκλήσεις σε άλλα μέτωπα.
Η μάχη στο Κλειδίον (1014)
Η αποφασιστική τροπή του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου συντελέστηκε το 1014, όταν ο Σαμουήλ, αντιλαμβανόμενος την επιτακτική ανάγκη αναχαίτισης των συνεχών βυζαντινών επιδρομών, επιχείρησε μια ύστατη προσπάθεια αντιστάσεως. Η στρατηγική του βασίστηκε στην οχύρωση της στενωπού του Κλειδίου, περιοχής καθοριστικής γεωστρατηγικής σημασίας, από την οποία διέρχονταν συνήθως οι βυζαντινές δυνάμεις κατά τις εισβολές τους. Η επιλογή του χώρου υπαγορεύτηκε από την τοπογραφική διαμόρφωση του εδάφους, η οποία προσέφερε φυσική προστασία και δυνατότητα αποτελεσματικής άμυνας.
Ο Βούλγαρος ηγεμών απέστειλε στρατιωτική δύναμη υπό τον Δαβίδ Νεστωρίτση κατά της Θεσσαλονίκης ως αντιπερισπασμό στην εκστρατεία του Βασιλείου. Η επιχείρηση απέτυχε όταν ο Θεοφύλακτος Βοτανειάτης κατατρόπωσε τον Νεστωρίτση, συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώτους.
Η πολιορκία του Κλειδίου παρουσίαζε δυσχέρειες λόγω της πλεονεκτικής θέσης των Βουλγάρων. Η κρίσιμη τροπή επήλθε στις 29 Ιουλίου, όταν ο στρατηγός Νικηφόρος Ξιφίας εκτέλεσε περίτεχνο ελιγμό μέσω του όρους Βαλαθίστα, εμφανιζόμενος αιφνιδιαστικώς στα νώτα των Βουλγάρων.
Ο αιφνιδιασμός υπήρξε καταλυτικός, προκαλώντας άτακτη φυγή των Βουλγάρων. Η επακόλουθη καταδίωξη επέφερε σημαντικές απώλειες στον εχθρό. Ο Σαμουήλ διέφυγε χάρη στην επέμβαση του υιού του, καταφεύγοντας στο φρούριο του Πριλάπου.
Η μάχη του Κλειδίου αποτέλεσε καθοριστικό σημείο καμπής, προαναγγέλλοντας την κατάρρευση του βουλγαρικού κράτους.
Η τύφλωση των Βουλγάρων αιχμαλώτων και ο θάνατος του Σαμουήλ
Κατόπιν της αποφασιστικής επικρατήσεως των βυζαντινών δυνάμεων στη μάχη του Κλειδίου, ακολούθησε μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες ενέργειες του Βασιλείου Β’, η οποία συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της ιστορικής του προσωνυμίας ως “Βουλγαροκτόνου”. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των βυζαντινών χρονογράφων, ο αυτοκράτωρ διέταξε την τύφλωση των βουλγάρων αιχμαλώτων, οι οποίοι, κατά τον Κεδρηνό, ανέρχονταν στον εντυπωσιακό αριθμό των 15.000, αν και ο ίδιος ο χρονογράφος εκφράζει επιφυλάξεις ως προς την αξιοπιστία του αριθμού αυτού.
Η διαδικασία της τύφλωσης διενεργήθηκε με μεθοδικότητα που αντανακλούσε τον συστηματικό χαρακτήρα της βυζαντινής διοίκησης. Οι αιχμάλωτοι οργανώθηκαν σε λόχους εκατό ανδρών, εκ των οποίων οι ενενήντα εννέα τυφλώθηκαν πλήρως, ενώ στον εκατοστό αφαιρέθηκε μόνον ο ένας οφθαλμός, προκειμένου να οδηγήσει τους συντρόφους του. Οι τυφλωθέντες αιχμάλωτοι απεστάλησαν κατόπιν στο Πρίλαπον, όπου είχε καταφύγει ο ηγεμόνας τους.
Η θέαση των τυφλωθέντων συμπολεμιστών του επέφερε καταλυτική επίδραση στην ψυχοσωματική κατάσταση του Σαμουήλ. Όπως μαρτυρούν οι πηγές, ο βούλγαρος ηγεμόνας κατελήφθη από οξύ καρδιακό επεισόδιο και απεβίωσε δύο ημέρες αργότερα, την 15η Σεπτεμβρίου του 1014. Η αιφνίδια απώλεια του χαρισματικού ηγέτη, ο οποίος είχε κατορθώσει να συσπειρώσει τις βουλγαρικές δυνάμεις επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, συνιστούσε καίριο πλήγμα για την αντίσταση των Βουλγάρων.
Το επεισόδιο της τύφλωσης των βουλγάρων αιχμαλώτων έχει αποτελέσει αντικείμενο ιστοριογραφικών συζητήσεων και αξιολογικών κρίσεων. Αναλυτές όπως ο Σλόσσερ έχουν εκφράσει αμφιβολίες για την αξιοπιστία της αφήγησης, θεωρώντας ότι ενδεχομένως η ιστορία υπέστη μεταγενέστερη εξιδανίκευση ή διόγκωση. Η πρακτική της τύφλωσης, πάντως, αποτελούσε αναγνωρισμένη ποινή στο ποινικό δίκαιο της εποχής, όχι μόνο στο Βυζάντιο αλλά και σε πολλά δυτικοευρωπαϊκά κράτη, και εξακολούθησε να εφαρμόζεται για αιώνες μετέπειτα.
Το τέλος του πολέμου και οι συνέπειες της βυζαντινής νίκης
Η τελική φάση του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου επήλθε μετά τον θάνατο του Ιωάννη Βλαδισλάβου κατά την πολιορκία του Δυρραχίου το Φεβρουάριο του 1018. Η απουσία ισχυρής ηγετικής φυσιογνωμίας επέφερε την κατάρρευση της τελευταίας εστίας βουλγαρικής αντιστάσεως. Οι επιφανέστεροι άρχοντες, συμπεριλαμβανομένης της συζύγου του Βλαδισλάβου, Μαρίας, και του φρουράρχου Περνίκου, Κρακρά, διαπιστώνοντας το αναπόφευκτο της ήττας, προσήλθαν εθελουσίως στον Βασίλειο, προσφέροντας υποταγή.
Ο αυτοκράτωρ, εφαρμόζοντας νουνεχή πολιτική ενσωματώσεως, παρεχώρησε στους υποταχθέντες άρχοντες τιμητικά αξιώματα και προνόμια, επιδιώκοντας την ομαλή αφομοίωση της βουλγαρικής επικρατείας. Ιδιαίτερη μέριμνα επεδείχθη για την εκκλησιαστική οργάνωση των προσαρτηθέντων εδαφών, με τη διατήρηση της αυτοκεφαλίας της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος υπό την επικυριαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Οι ευρύτερες συνέπειες της βυζαντινής νίκης υπήρξαν πολυσήμαντες. Αποκαταστάθηκε η βυζαντινή κυριαρχία στη Βαλκανική χερσόνησο, επιτρέποντας τη διασφάλιση των βορείων συνόρων της αυτοκρατορίας για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες. Η επέκταση της φορολογικής βάσεως και η ενσωμάτωση του οικονομικού δυναμικού των προσαρτηθέντων εδαφών ενίσχυσαν σημαντικώς το δημοσιονομικό υπόβαθρο του κράτους.
Το τέλος του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου σηματοδότησε την αποκορύφωση της στρατιωτικής και διπλωματικής ιδιοφυΐας του Βασιλείου Β’, καθιερώνοντας τον ως εμβληματική μορφή της βυζαντινής ιστορίας. Η προσωνυμία «Βουλγαροκτόνος» που του αποδόθηκε, απηχεί τόσο την αδήριτο αποφασιστικότητά του όσον και τη θεμελιώδη σημασία της νίκης αυτής για τη μετέπειτα πορεία της αυτοκρατορίας, η οποία εισήλθε σε περίοδο πολιτικής σταθερότητος και οικονομικής ευρωστίας.
Διαφορετικές Ερμηνείες & Κριτική Αποτίμηση
Ο βυζαντινοβουλγαρικός πόλεμος έχει αποτελέσει αντικείμενο πολυεπίπεδης ερμηνευτικής προσεγγίσεως από την ιστοριογραφική έρευνα. Ο Νικολάου διερευνά τις ιδεολογικές διαστάσεις της σύγκρουσης, αναδεικνύοντας την εικόνα των «κακοφρόνων» Βουλγάρων που καλλιεργήθηκε στις βυζαντινές πηγές, ενώ ο Νοβακόπουλος εμβαθύνει στις στρατηγικές συνιστώσες της αυτοκρατορικής πολιτικής. Ο Βαρβιτσιώτης εστιάζει στις οικονομικές επιπτώσεις του «δαπανηρού βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου», αναλύοντας τις επιπτώσεις στο δημοσιονομικό σύστημα και τη φορολογική πολιτική του Βυζαντίου. Η Φούκου προσφέρει σημαντικές προοπτικές στην τοπογραφική διάσταση των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ενώ η Καπνιά επικεντρώνεται στις αντιδράσεις των συγχρόνων και μεταγενεστέρων συγγραφέων στην πρακτική της τυφλώσεως των αιχμαλώτων, επιχειρώντας να προσεγγίσει την ηθική διάσταση αυτής της αμφιλεγόμενης πτυχής του πολέμου υπό το πρίσμα της εποχής.
Η σημασία του βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου στην ιστορία των Βαλκανίων
Ο βυζαντινοβουλγαρικός πόλεμος, με την εξαιρετική του διάρκεια και ένταση, αποτελεί καθοριστικό σημείο καμπής στην ιστορική εξέλιξη της Βαλκανικής χερσονήσου. Με την κατάλυση του βουλγαρικού κράτους και την επακόλουθη ενσωμάτωσή του στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, διαμορφώθηκε ένα πολιτικό και διοικητικό πλαίσιο που διατηρήθηκε για περίπου ενάμιση αιώνα. Η εδραίωση της βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή κατέστησε δυνατή την ανασυγκρότηση των οικονομικών και πολιτιστικών δομών, καθώς και την ενδυνάμωση της αυτοκρατορικής παρουσίας στο βορειοδυτικό της περίγυρο. Ο Βασίλειος Β’, μετά την ολοκλήρωση αυτού του τιτάνιου αγώνα, άφησε κληρονομιά πολιτικής σταθερότητας και ισχύος, που επέτρεψε στους διαδόχους του να διαχειριστούν την αυτοκρατορία από θέση υπεροχής. Οι επιπτώσεις αυτής της σύγκρουσης αντηχούν στην πολιτική και πολιτισμική φυσιογνωμία της περιοχής μέχρι τις μέρες μας.
Βιβλιογραφία
- Νικολάου Κ., “Η εικόνα του Κρούμου: Εικόνα των «κακοφρόνων» Βουλγάρων”, Byzantina Symmeikta, 1996.
- Βαρβιτσιώτης Δ., “Όψεις της εξωτερικής πολιτικής του αυτοκράτορα, Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα (1071-1078)”, 2020.
- Καπνιά Β., “Προσεγγίσεις στο ιστορικό μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα”, 2009.
- Νοβακόπουλος Μ., Νικολάου Κ., “Υψηλή Στρατηγική του Αλεξίου Α’Κομνηνού (1081-1118)”.
- Φούκου Ε., “Άγιος Αχίλλιος και Λάρισα”.